طراحي فضاي سبز، موضوعی تخصصي محسوب می‌شود که در ظاهر ساده به‌نظر می‌رسد. به همین دلیل متاسفانه افراد غیرمتخصص نیز احساس می‌کنند از عهده‌ی انجام این کار بر می‌آیند. اصول طراحی فضای سبز و محوطه‌سازی شامل مواردي همچون: تحليل، برنامه‌ريزي، طراحي، مديريت در اجرای پروژه‌ها و در نهایت نظارت بـر محيط‌هاي طبيعي و ساخته‌شده به دست انسان می‌شود. متخصصان اين رشته، یا همان طراحان فضای سبز با ساير حرفه‌ها مثل معماري، برنامه‌ريزي شهري و مهندسي عمران ارتباط نزدیک دارند. آن‌ها نقش مهمي در حمايت از محيط زيست و جلوگیر از آسیب به منابع و محیط‌های طبیعی دارند. طراحان فضای سبز بـا در نظر گرفتنِ ضوابط زیست محیطی به نیازهای انسانی پاسخ می‌دهند و پروژه‌هايي را طراحـي و اجـراي می‌کنند.
امروزه با صنعتی شدن شهرها و افزایش جمعیت شهرنشینی، نقش فضای سبز و طبیعت در محیط زندگی افراد بسیار کم‌رنگ شده است. در نتیجه ما بسیار بیشتر از قبل به طراحی فضای سبز در زندگی روزمره نیاز داریم. در جوامع مدرن و تعریف امروزی سبک زندگی افراد جامعه، طراحی فضای سبز می‌تواند تاثیر بسزایی در کاهش آلودگی هوا، کاهش آلودگی صوتی، سلامت جسم و روان، زیباسازی شهر و… داشته باشد. به همین دلیل هر کدام از ما باید سعی کنیم تا در حفظ این فضا، ارتباط انسان‌ها با طبیعت و حتی گسترش آن موثر باشیم.
طراحی فضای سبز به‌عنوان یک عنصر طبیعی برای ایجاد حس آرامش و سرزندگی در افراد، همچنین افزایش جلوه‌ی بصری در میان آپارتمان‌های سرد و بی‌روح شهرها بسیارحائزاهمیت است.
جهت طراحی فضای سبز و محوطه‌سازی در فضاهای مختلف از جمله محوطه‌سازی حیاط، باغ، خیابان‌ها و پارک‌ها به‌طور کلی باید مراحل مشخصی را طی کرده تا به نتیجه‌ی مطلوب برسد. این مراحل از طراحی فضای سبز بر روی کاغذ شروع شده تا به اجرای فضای سبز و سپس به شرایط نگهداری از گیاهان آن می‌رسد. با استفاده از سبک‌های مدرن طراحی فضای سبز و محوطه‌سازی، می‌توان متناسب با هر فضایی آن را طراحی و احداث کرد، اما باید به اصول طراحی فضای سبز و محوطه‌سازی آگاه باشید زیرا با در نظر داشتن اصول فنی و ضوابط طراحی مرتبط با محوطه‌سازی و همچنین استفاده از یک مسیر منحصربه‌فرد مطابق با جدیدترین روش‌های روز دنیا در نهایت می‌توانید این کار را به شکل حرفه‌ای‌تر به انجام برسانید.
تقسیم‌بندی فضای سبز و محوطه‌سازی
فضاهاي سبز، به دو دسته‌ي پهنه‌اي و خطي تقسيم مي‌شوند.
- فضاهاي سبز پهنه‌اي به فضاهايي گفته می‌شود كه در نقشه‌هاي شهری، به شکل لكه‌هاي سبز نشان داده مي‌شوند. فضاهاي سبز پهنه‌اي از جمله باغ‌ها و پارك‌ها، که وابسته به ارزش‌های زیبایی‌شناسانه، اجتماعی و فرهنگی هستند. تاثیر فعالیت‌هایی که انسان‌ها در این فضاها انجام می‌دهند، انواع آلودگی‌های شهری و زیست‌محیطی را نمی‌توان نادیده گرفت.
- فضاهاي سبز خطي نیز به فضاهايي گفته می‌شود كه جهت استفاده در کنار گذرگاه‌ها، برای مشخص کردن محدوده‌های مختلف، تعیین مسیرها و با امکان جابجایی طراحی می‌شوند. با وجود اینکه تاثیر زیادی در محیط زیست آن منطقه دارند اما فضاهای سبز خطی ممکن است که حتی در نقشه‌ها دیده هم نشوند و مالکیت آن‌ها متعلق به عموم مردم شهر بوده، در واقع طبق تقسیم‌بندی به اماکن عمومی شهر تعلق دارند. به‌طور کلی فضاهاي سبز خطي، در برگيرنده‌ي فضاهاي سبز معابر و كمربندهاي سبز هستند.
انواع عملکردهای فضای سبز شهری
انواع عملکردهای فضای سبز در شهرها به سه بخش کلی تقسیم شده است
- فضاهای سبز عمومی:شامل فضاهایی است که جهت ایجاد زیبایی بصری شهرها و تفریح مردم یک شهر ساخته می‌شود.
- فضاهای سبز نیمه‌عمومی:فضاهایی که در ساختمان‌ها و شرکت‌ها برای ایجاد حس تازگی و طراوت طراحی شده است.
- فضاهای سبزخصوصی:محل زندگی افراد را زیبا میکند. شامل محدوده‌ی محدودی مانند باغچه‌ها، بام سبزهای ساختمانی می‌شود.
بنابراین هر یک از بخش‌های فضای سبز شهری با توجه به کارکرد و هدفی که دارد، طراحی و ساخت متفاوتی نیز خواهد داشت.
علاوه‌بر کارکردهای جزئی فضاهای سبز در اطراف محیط زندگی ما، در اکثر مواقع فضاهای سبز و محوطه‌سازی‌ها با دو کارکرد اصلی و عمومی از جمله زیبایی کلی فضای شهری و تاثیری که بر عملکرد محیط زیست و تصفیه‌ی هوا دارند، استفاده می‌شوند.
در نهایت از انواع فضاهای شهری می‌توان به پارک های جنگلی، پارک های گیاه شناسی، فضاهای سبز خصوصی و فضاهای سبز درون‌شهری اشاره کرد.
همچنین باید به این نکته نیز توجه داشت که فضاهای سبز با قرار گرفتن در ساختار و بافت شهری، به بخشی از زندگی شهری تبدیل شده و با مقیاس‌های مختلف در سطح شهر تقسیم می‌شود که با در نظر گرفتن نیازها و شرایط کاربران خود، طبق ضوابط و اصولی خاص طراحی خواهد شد.
مزایای استفاده از فضای سبز و محوطه‌سازی
در حال حاضر، مفهوم شهرسازی بدون ایجاد فضای سبز کارآمد در نقاط گوناگون و اشکال مختلف آن دیگر معنایی ندارد. با توسعه‌ی شهری و در نتیجه مشکلات زیست‌محیطی به وجود آمده، گسترش فضاهای سبز شهری تا حد ممکن امری اجتناب‌ناپذیر تلقی می‌شود. زیرا برای حفظ پایداری شهرها به‌عنوان مرکز فعالیت و زندگی جمعیت زیادی از افراد باید راهکارهایی را در پیش گرفت که یکی از این راهکارها نیز بهره‌گیری از فضای سبز است. طراحی فضای سبز و محوطه‌سازی در شهرها علاوه‌بر مزیت‌هایی که در بالا گفته شد، کارکردهای دیگری نیز دارد که در ادامه‌ی مطالب به برخی از آن‌ها خواهیم پرداخت:
از مهم‌ترین فواید پارک‌ها و طبیعت ایجاد شده در شهرهای شلوغ و پر از آلودگی، می‌توان به کارکرد تفریحی آن‌ها اشاره کرد. افراد زیادی پس از گذراندن یک روز طولانی و پرمشغله نیاز به فضایی جهت استراحتی کوتاه دارند که از آن‌ها را از هرج‌ومرج زندگی شهری دور کرده و به آرامش طبیعت برساند. بنابراین فضاهای سبز شهری می‌توانند این نیاز افراد را به خوبی رفع کنند.
دیگر مزیتی که ایجاد فضای سبز برای اقشار مختلف جامعه دارد، کارکرد ارتباطی و تعاملی برای افراد مختلف است. در تمام جوامع توجه ویژه‌ای به طراحی فضاهایی جهت تعامل و گفت‌وگو وجود دارد که پارک‌ها و فضاهای سبز نیز جزو همین دسته فضاها قرار می‌گیرند.
همچنین کارکرد آموزشی در فضای سبزها برای کودکان، سرگرم شدن آن‌ها با هم‌سالان خود، کسب مهارت و خلاقیت از مزایای موثر طراحی فضای سبز و محوطه‌سازی در مجتمع‌های مسکونی و در هر محله‌ای محسوب می‌شود.
فرآیند طراحی فضای سبز و محوطه‌سازی
طراحی و اجرای فضاهای سبز طی مراحل خاصی صورت می گیرند که بسته به موقعیت‌های جغرافیایی مختلف این فرآیند نیز ممکن است شامل تغییراتی شود. در نتیجه به مراحلی که باید طی شود می‌پردازیم.
بررسی اولیه‌ی محیط:
قبل از طراحی و ایده‌پردازی، اولین و مهم‌ترین کار این است که باید به مواردی از جمله بررسی زمین از تمام جوانب، سنجیدن شرایط آب و هوایی، سلیقه‌ی افرادی که قرار است از آن فضا استفاده کنند و میانگین سنی آن‌ها توجه شود. بررسی زمین از جوانب مختلف به معنای محاسبه‌ی ابعاد و شکل زمین، به دست آوردن نقشه‌ی کلی، اطلاعات دقیق از ناهمواری‌های آن و شرایط اقلیمی زمین مثل جهت تابش نور و تغییرات آب‌وهوایی می‌شود، که یک دید کلی نسبت به شرایط زمین به ما می‌دهد تا بتوانیم ایده‌ها را نسبت به آن اجرا کنیم.
طراحی و ایده‌پردازی قبل از اجرا:
ايده پردازي يك مرحله‌ي خلاقانه در طراحي است که نیاز به زمان زیادی جهت درک موارد مختلف در ذهن طراحان فضای سبز دارد، با این وجود که معمولا طراحان ایده‌های فراوانی در ذهن دارند، تصمیم‌گیری درباره‌ی اینکه کدام ایده گسترش یابد و به اجرای نهایی برسد بستگی به مهارت طراح دارد و بسیار حائزاهمیت است. ایده‌پردازی و انتخاب طرح‌ها یک خلاقیت محسوب می‌شود که نیاز به کسب آموزش و مهارت دارد تا افراد در ابتدا به اصول طراحی فضای سبز و محوطه‌سازی مسلط شوند.
اجرای طرح فضای سبز:
اجرا، شامل شناسايي ايده‌ي اصلی طرح و گسترش آن در زمینه‌های فيزيكي و فرهنگي است. در اصول طراحی فضای سبز و محوطه‌سازی، مرحله‌ی اجرای آن را به ساختن مكان‌های مختلف و ايجاد هماهنگي بين تمام عناصر موجود اختصاص می‌دهند. فضای سبزها و محوطه‌سازی‌ها داراي عناصـر نمـادين بـصري، فـضايي، سـاختماني و زيربنايي هستند که رعایت تناسبات در آن‌ها از موارد قابل توجه به حساب می‌آید.
ویژگی‌های فضای سبز و محوطه‌سازی شهری
فضای سبز و محوطه‌سازی چه ویژگی‌هایی باید داشته باشد؟
1. ویژگی‌های ظاهری درختان در ساختار منظر شهری
اكثر مردم ويژگي‌هاي بصري درختان در ساختار شهر را جزئي از مناظر شهري مي‌دانند. بسياري از شهرها به وسیله‌ی پوشش گياهي و ويژگي‌های اقلیمی خود تعریف می‌شوند و ایجاد فضای سبز یک منطقه نقش اساسی را در زندگی انسان‌ها ایفا میکند. همچنین کاهش تراکم محیطی و از بین بردن یکنواختی مناظر در شهر به کمک درختان، از ویژگی‌های مهم محسوب می‌شود. فضای سبز و محوطه‌سازی‌ها در ساختار سه‌بعدي شهرها به‌عنوان عناصر مكمل، اهميت بسيار زیادی دارند. درختان در فضای سبزها با تنوع در شکل و رنگ، به فضاهاي بين ساختمان‌ها معني ميدهند و فضاهای خالی را پر مي‌كنند. درختان علاوه‌بر جنبه‌هاي زيباشناسي، در موارد زير نیز تاثیر می‌گذارند:
- از بين بردن مناظر نامطلوب شهرها
- نشان دادن مرز بين دو نوع كاربري
2. خصوصیات اجتماعی فضای سبز در شهر
همان‌طور که گفتیم با صنعتی شدن زندگی شهری، سبک زندگی افراد نیز بر اساس این شرایط تغییر کرده است و مردم به زندگی ماشینی و صنعتی رو آورده‌اند. همین موضوع باعثِ از بین رفتن منابع طبیعی و همچنین پوشش‌های گیاهی شده است. امروزه یکی از مهم‌ترین علت‌های آلودگی محیط زیست، جایگزین کردن ساختمان‌ها و برج‌های بلند با زمین‌های کشاورزی و باغ‌ها است. کاهش تراکم بافت گیاهی نیز در نتیجه آلودگی محیطی بیشتر خواهد شد. بنابراین با طراحی و برنامه‌ریزی دقیق در جهت احداث فضای سبز و محوطه‌سازی در نقاط مختلف شهر، می‌توان به ایجاد آرامش روحی و جسمی افراد در محیط‌های شهری بسیار کمک کرد.
3. خصوصیات زیست محیطی درختان در سیستم شهری
فضای سبز و وجود طبیعت شهری در ارتباط انسان‌ها با محیط طبیعی بسیار حائزاهمیت است و برای افراد جامعه شرایط به‌خصوصی را ایجاد میکند. تاثیر فضای سبز شهری و عوامل زیست محیطی گوناگون بر طراحی شهری شامل موارد زیر می‌شود:
- کنترل انعکاس اشعه‌ی خورشید
- کنترل مدت فرسایش خاک
- بهبود وضعیت آلودگی هوا
- کاهش آلودگی صوتی
- کنترل شرایط اقلیمی مانند رطوبت، درجه حرارت و…
4. خصوصیات کالبدی فضای سبز در ساختار شهری:
فضای سبز یکی از نیازهای اصلی هر شهر برای القای حس زندگی و شادابی به مردم محسوب می‌شود. نقش فضاهای سبز به‌عنوان هدایت‌کننده‌ی مسیرهای شهری، کاهش تراکم جمعیتی، بهبود عملکرد فرهنگی آموزشی و همچنین ذخیره‌ی منابع محیط زیست در جهت گسترش شهر در آینده، نقش مهمی ایفا میکند. فضای سبز به بخشی از شهر تعلق دارد که یک ساخت کالبدی زنده دارد و در ارتباط با محدوده‌های دیگر شهر در هماهنگی و تعادل قرار می‌گیرد تا به زیباسازی بافت و چهره‌ی شهر کمک کند. در چنین شرایطی، مشخص کردن عناصری همچون لبه‌ی شهر، چینش شبکه‌ی راه‌ها در نقشه و تفکیک فضاهای شهری، از مواردی هستند که با رعایت اصول طراحی فضای سبز و محوطه‌سازی می‌توان به آن‌ها دست یافت. همچنین در ساختار کلی شهر و کنترل ترافیک نیز موثر است.
5. خصوصیات عملکردی در معماری شهری:
از خصوصیات عملکردی طراحی فضای سبز می‌توانیم به ویژگی‌های گیاهان در معماری اشاره کرد. گاهی گیاهان در معماری و برای جلوه‌ی بصری یک فضا، به‌عنوان مصالح اصلی استفاده می‌شوند، همچنین در مقیاس معماری شهری جهت تشکیل بافت یک منطقه، ساختار و چهره‌ی کلی شهر تاثیر می‌گذارد.
اصول انتخاب گیاهان فضای سبزها
مرحله‌ي اول جهت انتخاب گياهان مناسب در فضای سبزها و محوطه‌سازی‌ها، در نظر گرفتن نیازهای عملکردی طراحی محسوب می‌شود. برای مثال، تعيين این موضوع که توده‌ي گياهان مورد نظر، براي چه هدفی قرار است به‌کار گرفته شوند؟ ممکن است گیاهان با هدف حفاظت یک منطقه، يا با اهداف تزييني و اكولوژيكي در یک فضای سبز کاشته شوند. در مرحله‌ی بعدی، باید به نيازهاي طبيعي و نحوه‌ی نگهداری از گياهان توجه شود. مجموعه‌اي از عوامل اكوسيستمي وجود دارند که در رشد و بقاي گونه‌هاي گياهي در يك منطقه بسیار موثر هستند. با در نظر گرفتن این موضوع که فراهم کردن شرايط زيستي گياهان به‌طور غيرطبيعي هزینه‌ی زیادی دارد، بنابراین گياهاني كه براي کاشت در فضای سبز یک منطقه انتخاب می‌شوند، باید به‌صورت طبیعی با شرایط اقلیمی منطقه نیز سازگاری داشته باشند. پس از دو اصل انتخاب درست گیاهان و رعایت اصول طراحی فضای سبز و محوطه‌سازی، مواردی از جمله اقدامات لازم برای نگهداری و بهره‌برداری از گیاهان در طولانی مدت، تامین آب و رسیدگی به گیاهان نیز به سازگاری آن‌ها با شرایط زیستی کمک میکند.
نقش عنصر آب در فضای سبز و محوطه‌سازی
آب یکی از عناصر مهم در منظرسازی در فضای سبزها، باغ‌ها و محوطه‌سازی‌ها به شمار می‌رود که زیبایی، حیات و آرامش را به یک محیط می‌بخشد. علاوه‌بر ویژگی‌های زیباشناختی و ایجاد آرامش در فضا، آب یک بستر مناسب برای تشکیل اکوسیستم در مقیاس‌های متفاوت است که به رویش گیاهان و حیات جانداران دیگری مانند ماهی‌ها، پروانه‌ها و حشرات کمک میکند. استفاده از آب در مناظر، از اصول طراحی فضای سبز و محوطه‌سازی محسوب می‌شود که با ابعاد مختلف در فضاهایی با درصد رطوبت متفاوت به‌کار گرفته می‌شود. همچنین ممکن است برخی فضاهای سبز از جریان طبیعی رودخانه عبور کرده و از رودخانه به‌عنوان عنصر آب در طراحی بهره برده باشند.
اهمیت نورپردازی فضای سبز
نورپردازی در فضای سبز اهمیت بسیاری دارد. نورپردازی به‌عنوان یک عنصر زیبایی‌شناسی در طراحی فضای سبز مورد استفاده قرار می‌گیرد و به طور چشم‌گیری جذابیت طراحی یک فضای سبز را افزایش می‌دهد. همچنین، نورپردازی عاملی جهت تامین امنیت در فضای سبز نیز به شمار می‌رود. استفاده از نورپردازی مناسب در مناطق تاریک و پرخطر، مانند پارک‌ها و مسیرهای پیاده‌روی، برای امنیت و راحتی عبورومرور افراد بسیار موثر است. بنابراین طبق اصول طراحی فضای سبز و محوطه‌سازی، ساخت این فضاهای عمومی در زندگی مدرن شهری ضروری هستند و برای ایجاد حس امنیت باید به اندازه‌ی کافی روشن و امن باشند.
اجرای نورپردازی فضای سبز برای پارک‌ها و فضاهای سبز الزامی بوده زیرا می‌تواند به تحول این فضاها کمک کند و بیشتر از یک نورپردازی ساده در ایجاد تجربیات منحصربه‌فرد برای افراد تاثیر بگذارد. با طراحی صحیح فضاهای باز عمومی در شهر، به ایجاد حس دلبستگی نسبت به یک منطقه‌ی محلی از سوی ساکنین نیز کمک شده و این فضاها ارزش بیشتری به‌عنوان محل تجمع و تعامل مردم پیدا می‌کنند.
نقش مبلمان شهری در فضای سبزها
به‌طور خلاصه، مبلمان شهری شامل مجموعه‌ای از لوازم و ابزارهایی است که در سطح شهر، طبق ضوابط زیباسازی شهری جهت استفاده‌ی عموم مردم ساخته و در نقاط مختلف قرار داده می‌شود. عناصری همچون نیمکت‌ها، آب‌نما، پله برقی، ایستگاه اتوبوس، وسایل بازی‌کودکان در پارک‌ها، تابلوها و علائم راهنمایی رانندگی همگی جزو این دسته هستند و کاربرد آن‌ها کمک به زندگی راحت‌تر شهروندان در شهرها است.
فضای سبزها در میان شهر، به‌عنوان عناصری مکمل جهت کامل کردن فضای بین بناهای شهری محسوب می‌شوند و در سامان دادن زندگی افراد نقش مهمی دارند. بنابراین مبلمان شهری و تجهیزات مرتبط، با متریال‌های فلز، شیشه، سنگ و بتن همچون اثاثیه‌ی یک خانه، امکان زندگی بهتر در این فضا را میسر می‌کنند.
از مهم‌ترین مبلمان شهری نیز می‌توان به تجهیزات موجود در پارک‌ها که برای اکثر اقشار جامعه طراحی می‌شوند، اشاره کرد که تاثیر زیادی بر عملکرد یک فضای سبز برای افراد می‌گذارد. از جمله تاثیراتی که مبلمان شهری در فضای سبز برای شهروندان به وجود می‌آورد، کمک به سیرکولاسیون حرکتی، سکون و آرامش، تفریح کودکان و غیره است.
نتیجه‌گیری
در نهایت اصول طراحی فضای سبز و محوطه‌سازی شامل طراحی و اجرای فضاهای سبز، باغ‌ها، پارک‌ها، میدان‌ها، حیاط‌ها، نمایشگاه‌ها، مراکز خرید و سایر فضاهای باز است.
ما در این مقاله به‌طور کلی به این سوال پاسخ دادیم که هدف از طراحی و اجرای فضاهای سبز شهری و محوطه‌سازی چیست؟ در واقع از اهداف طراحان فضای سبز شهری جهت طراحی این فضاها می‌توان به ایجاد فضایی زیبا، پویا و سالم برای افراد و تمام جامعه اشاره کرد. به همین دلیل طراحی فضای سبز و محوطه‌سازی باید با در نظر داشتن موارد زیر صورت گیرد:
- عملکرد فضای سبز: ممکن است طراحی فضای سبز و محوطه‌سازی به‌عنوان باغ، پارک، میدان، حیاط و یا فضای باز دیگری انجام شود.
- منظر و جلوه‌ی بصری محوطه‌سازی: منظر به معنای استفاده از عناصر طبیعی یا انسانی محسوب می‌شود، محل قرارگیری تمام این عنار در فضای سبز و محوطه‌سازی باید مورد توجه قرار گیرند.
- کاربری محیطی: کاربری فضای سبز و محوطه‌سازی باید با توجه به نیازهای کاربران بسته به موقعیت مکانی آن تعیین شود.
- مقیاس: مقیاس و ابعاد، طبق اصول طراحی فضای سبز و محوطه‌سازی با در نظر گرفتن نوع فضا و محل قرار گیری آن به‌طور متفاوت محاسبه می‌شود.
به طور کلی، طراحی فضای سبز و محوطه‌سازی باید به گونه‌ای باشد که افراد بتوانند از آن لذت ببرند، امنیت و راحتی خود را حفظ کنند و به سلامتی آنان کمک کند. حال که به پایان این مقاله رسیدیم، به ما بگویید بهترین تجربه‌ای که از قرارگیری در یک فضای سبز شهری داشته‌اید چیست؟ به‌نظر خودتان علت آن چه بوده است؟
با ما در ارتباط باشید تا پیرامون این موضوع جذاب با هم گپ و گفت‌وگویی داشته باشیم.
خدمات طراحی داخلی و طراحی دکوراسیون در گروه طراحی اینجیر دیزاین